Author článku: Dagmar Haladová
Doniczek ze świeżymi ziołami nie powinno zabraknąć na żadnym kuchennym parapecie. Są zawsze pod ręką podczas gotowania i dodają potrawom niepowtarzalnego smaku i aromatu. Uprawa w pomieszczeniach ma również tę zaletę, że świeże gałązki są dostępne nawet w miesiącach zimowych, więc nie trzeba polegać na suszonych nadwyżkach z sezonu. Idealne zioła do kuchni z pewnością należą do ulubionych przez wszystkich, ale w tym artykule przyjrzymy się najpopularniejszym i najczęściej stosowanym w naszym kraju gatunkom.
Zioła w polskich i zagranicznych przepisach kulinarnych
Dla każdej kuchni charakterystyczne są różne rodzaje ziół. To właśnie wykorzystanie aromatycznych i smakowych kwiatostanów tych roślin nadaje potrawom prawdziwy smak przynależny tej kulturze. Nie wyobrażamy sobie dań francuskich bez charakterystycznego smaku estragonu i przypraw prowansalskich, a włoskich bez bazylii i oregano. W azjatyckich przepisach króluje kolendra i cała gama aromatycznych przypraw.
Jeśli chodzi o naszą polską kuchnię, to w tradycyjnych przepisach pojawia się przede wszystkim majeranek, który jest składnikiem wielu zup, sosów i placków ziemniaczanych. Świeży szczypiorek jest nieodłącznym elementem ogrodu i jest wykorzystywany w pastach, ziemniakach z masłem lub do przyozdabiania świeżych, wiosennych potraw. Pietruszkę dodajemy niemal wszędzie, a gdy nie pasuje do przepisu, to przynajmniej dodaje ostateczny garnirunek do talerza. Innym typowym ziołem jest trybula – nie wyobrażamy sobie bez niej mocnego bulionu mięsnego czy warzywnego. Koperek i liść laurowy również znalazły swoje miejsce w czeskich potrawach.
Jak uprawiać zioła w kuchni
Ogródek ziołowy w kuchni nie zajmuje prawie żadnego miejsca. Zazwyczaj doniczki lub skrzynki ustawia się na parapecie. Latem można wtedy zapewnić ziołom słońce i świeże powietrze na zewnętrznym parapecie. Promienie słoneczne zintensyfikują ich smak i aromat oraz sprawią, że będą szybciej rosły.
Ponieważ rośliny żyją w pojemnikach, wymagają intensywniejszego podlewania niż te posadzone na rabatach. Zapłodnienie nie powinno być zbyt częste. Przed posadzeniem warto wymieszać podłoże z dojrzałym kompostem i kilka razy w ciągu roku dodać składniki odżywcze w postaci nawozu organicznego. Nie używajcie nawozów przemysłowych, pamiętajcie, że będziecie jeść zioła. Podłoże powinno być przewiewne, luźne i dobrze przepuszczalne. W przypadku zalania wodą większość ziół ma tendencję do gnicia i obumierania.
Doniczki powinny być raczej gliniane; jeśli chcesz przejść na plastik, użyj doniczek samopodlewających. Jeśli chodzi o sadzenie w doniczkach wielu roślin, trzeba znać ich wymagania i odpowiednio je połączyć. Można na przykład posadzić razem bazylię z majerankiem i pietruszką lub tymianek z rozmarynem. Szczypiorek zwykle sadzi się w osobnej doniczce, podobnie jak szczypior. Jeśli jednak przebywają w pomieszczeniach przez cały rok, możemy również dodać te gatunki do donicy z innymi, gdyż nie będą się tak szeroko rozprzestrzeniać.
Najczęściej używane zioła w kuchni
Pietruszka zwyczajna
Pietruszka może być uprawiana w dwóch odmianach, jako gładkolistna lub jako kędzierzawa. Smak i wymagania pielęgnacyjne są podobne w przypadku obu, ale o ile pietruszka kędzierzawa nadaje się bardziej do dań zimnych i do garnirowania potraw, o tyle pietruszka gładka może być stosowana także w zupach, sosach czy farszach. Panie, które są w trakcie odchudzania do strojów kąpielowych docenią, że pietruszka pomaga pozbyć się nadmiaru wody z organizmu.
Nasiona tego zioła są bardzo zdrowe. Oprócz korzystnego wpływu na układ moczowy, dzięki wysokiej zawartości witaminy C, jest również bardzo dobry dla układu odpornościowego. Zawiera również inne ważne minerały i szereg antyoksydantów. Dzięki tym wszystkim właściwościom zioło to może być wykorzystywane nie tylko w kuchni, ale także w medycynie ludowej.
Roślina do życia potrzebuje pożywnej i żyznej gleby. Może być uprawiana w bezpośrednim słońcu lub częściowym cieniu, więc będzie się dobrze rozwijać zarówno w pomieszczeniach, jak i za oknem. Najczęściej uprawia się ją z nasion wysiewanych wczesną wiosną. Pietruszka potrzebuje dużo wilgoci, a gleba nigdy nie powinna być sucha. Można ją zbierać przez cały rok. Nie pozwól roślinie kwitnąć, nie będzie wytwarzać nowych liści. Odciąć wszystkie łodygi, które kwitną.
Szczypiorek
Szczypiorek należy do rodziny cebulowej i jego smak temu odpowiada. Przypomina delikatniejszą cebulkę dymkę, dzięki czemu doskonale uzupełnia serowe smarowidła i zwykły chleb z masłem. Podobnie jak pietruszka, szczypiorek również jest bardzo zdrowy. Zawiera duże ilości witaminy C, witaminy A i B2, minerałów i olejków eterycznych. Nawet jej piękne fioletowe kwiaty są jadalne i rozświetlą letnie sałatki i zimne miski.
Kwiaty szczypiorku są słodkie i dosłownie przepełnione nektarem, który przyciąga pszczoły. Jeśli więc chcesz zachęcić zapylacze, takie jak pszczoły i motyle, przenieś szczypiorek na zewnętrzny parapet lub balkon w miesiącach letnich i pozwól mu zakwitnąć. W okresie kwitnienia liście są jednak mniej aromatyczne i mniej smaczne i nie rosną tak szybko, dlatego w tym przypadku opłaca się mieć co najmniej dwie rośliny.
Szczypiorek uprawia się z drobnych nasion, którym pozwala się wykiełkować wczesną wiosną w szklarni. Gdy pojawią się pierwsze liście, przesadź młode sadzonki do doniczek wypełnionych bogatą, luźną ziemią. Innym sposobem rozmnażania szczypiorku jest dzielenie kęp i pojedynczych cebulek. Pojedyncze rośliny powinny być uprawiane maksymalnie przez trzy lata, po czym należy posadzić nowe. Szczypiorek uwielbia wilgoć, dlatego pamiętaj o regularnym i wystarczającym podlewaniu. Nie jest bardzo głodna składników odżywczych, więc nie ma potrzeby dodawania nawozu organicznego częściej niż dwa razy w roku. Wymaga jednak światła, najlepiej słonecznego, dlatego należy posadzić ją w pobliżu okna od strony południowej.
Lubczyk ogrodowy
Lubczyk jest stosunkowo dużym ziołem, które może dorastać do dwóch metrów wysokości. Nie musisz się jednak martwić o taki wzrost, gdy uprawiasz ją w doniczce. Jego płaskie, aromatyczne liście są wykorzystywane przede wszystkim w gastronomii, a prawdziwa czeska kuchnia nie może się bez tego zioła obejść. Dodaje odpowiedniego smaku do wszelkich bulionów i innych zup, sosów czy pieczonych mięs. Lubczyk wspomaga również trawienie i zmniejsza wzdęcia, dlatego wchodzi w skład niektórych mieszanek ziołowych do przygotowania herbatek leczniczych.
Uprawa lubczyku jest łatwa, ponieważ jest to roślina mało wymagająca, która poradzi sobie w stosunkowo niesprzyjających warunkach. Uprawiany w ogrodzie praktycznie nie wymaga podlewania i nawożenia. Jeśli jednak mieszka w doniczce, zapewnij mu regularne podlewanie. Dobrym pomysłem jest również odżywienie podłoża przed wysiewem nasion. Zioło toleruje bezpośrednie słońce i częściowy cień, dlatego może być uprawiane na balkonie lub kuchennym parapecie.
Majeranek
Absolutnie typową przyprawą dla naszej kuchni jest majeranek. Należy do placków ziemniaczanych, potraw z roślin strączkowych, prawdziwego czosnku, specjałów z mordowania, sosów i pieczonych mięs. Najczęściej używa się go suszonego, ale gdy raz spróbujesz dania ze świeżym majerankiem, zatrzymasz go w swojej kuchni na zawsze. Zioło to jest również wykorzystywane do sporządzania wywarów, które wspomagają trawienie, pomagają w bólach głowy oraz łagodzą skurcze i napięcia.
Majeranek jest mniejszą rośliną, idealną do życia w doniczkach. Zazwyczaj uprawiana jest jako roślina letnia, ale wytrzyma zimę w pomieszczeniach. W swoim naturalnym środowisku w basenie Morza Śródziemnego rośnie w miejscach suchych, dlatego nie wymaga zbyt intensywnego podlewania. Na dnie donicy powinna znajdować się warstwa drenażowa, a podłoże powinno być odpowiednio przepuszczalne. Można go posadzić w doniczce razem z rozmarynem i tymiankiem, ma takie same wymagania uprawowe..
Bazylia
Bazylia dominuje zwłaszcza w kuchni włoskiej. Włosi dodają ją niemal do wszystkiego – makaronów, pesto, sosów, zup, zimnych przystawek i pizzy. Jest to aromatyczne zioło o dużych, cienkich liściach, które wymaga intensywnego podlewania, dużej ilości światła, ciepła i dobrze zdrenowanej, odżywczej gleby. Należy uważać na nadmierne podlewanie, gdyż ma wtedy tendencję do gnicia. Zazwyczaj uprawiana jest jako roślina jednoroczna, jednak w pomieszczeniach zamkniętych przetrwa do następnego roku.
Oprócz zastosowania w kuchni, bazylia może być również uprawiana jako roślina ozdobna w doniczkach. Istnieją różne kolorowe odmiany ozdobnych liści, które dobrze wyglądają w połączeniu z niewiszącymi roślinami balkonowymi. Uważaj jednak, czego używasz do nawożenia doniczek, jeśli planujesz jeść bazylię. Najlepiej, gdy uprawia się ją razem z innymi ziołami, takimi jak szczypiorek czy mięta.
Bazylia jest również bardzo zdrowa, a dzięki swojemu wszechstronnemu zastosowaniu ma szerokie zastosowanie w medycynie ludowej. Zawiera dużą ilość olejków eterycznych, garbników, flawonoidów i olejków eterycznych i jest stosowany głównie do regulacji trawienia, tłumienia skurczów, przeciwdziałania migrenom i ma łagodne działanie przeciwzapalne. Bazylia może być również dodawana do kąpieli leczniczych lub spożywana jako herbata, a najczęściej łączona jest w mieszankach z rumiankiem lub melisą.
Rozmaryn
Rozmaryn cieszy się coraz większą popularnością wśród hodowców i kucharzy. Jednym z powodów jest jego bezpretensjonalność. W zasadzie „żyje własnym życiem” i jedyne czego potrzebuje to odżywiona i dobrze zdrenowana gleba. W okresach silnej suszy, lub po prostu gdy rośnie w doniczce, nie zapominamy o jej podlewaniu. Podawaj roślinie wodę dopiero wtedy, gdy podłoże jest całkowicie suche. Połącz je z tymiankiem, majerankiem lub szałwią w garnku.
Kolejnym powodem jego popularności jest intensywny, przyjemny aromat oraz słodki smak. Dzięki temu wzbogaca każdy posiłek. Jest nieodłącznym elementem kuchni śródziemnomorskiej, ale i u nas znalazła swoje miejsce. Dobrze komponuje się z kurczakiem, indykiem lub ziemniakami. Doskonale sprawdza się również w typowym włoskim cieście focaccia lub w masłach ziołowych. Ze względu na swój aromat wykorzystywany jest również w aromaterapii czy perfumerii, a dzięki działaniu przeciwzapalnemu jego ekstrakty znajdują się również w przemyśle kosmetycznym.