Mniszek lekarski

Author článku: Dagmar Haladová

Mniszek lekarski, czyli Taraxacum officinale, był dawniej uważany za jeden gatunek. Jednak gdy genetycy roślin dokopali się do genetyki tych kwiatów, odkryto, że mają one niezliczoną ilość różnych gatunków, które mają wspólne cechy, ale ich kod genetyczny jest zupełnie inny. Mniszki są uznawane za chwast i występują na terenie całego kraju niezależnie od siedliska i środowiska.

Mniszki są jednak bardzo ważnymi roślinami w ekosystemach. Ich żółte kwiatostany, bogate w nektar i pyłek, stanowią pokarm dla szerokiego grona zapylaczy. Są więc ważnymi kwiatami dla pszczół. Ponadto mniszek lekarski zawiera substancje, które od wieków były wykorzystywane przez ludzi w ludowym lecznictwie i medycynie. Ale czy wiesz, że możesz wyhodować mniszka w domu?

Jak uprawiać mniszek lekarski

Mniszek lekarski – należy do bardzo licznej rodziny, w której dzieli swoje miejsce np. z rumiankiem, chryzantemą, bylicą piołunem, nagietkiem czy cykorią. Jest to bardzo rozpowszechnione zioło wieloletnie, które łatwo rośnie w każdym środowisku. Roślina ma 5-40 centymetrów wysokości. Łodyga jest łodygą, a na jej końcu wyrasta rozeta liści przy ziemi.

Nie tylko łodyga, ale cała roślina jest przepleciona specjalną siatką – mleczajem. Służą one do rozprowadzania białego soku, który wypływa z rośliny po jej oberwaniu. Jest to lateks, ale nie jest on stosowany przemysłowo.

Uprawa mniszka lekarskiego

Mniszki rosną niemal wszędzie, ale preferują stanowiska suche i bardzo słoneczne. Są gatunkiem nitrofilnym, więc do dobrego życia potrzebują dość dużo azotu. Pod względem uprawy zioła te są bardzo mało wymagające. Można je uprawiać w standardowym podłożu ogrodowym dla roślin kwitnących, przy sporadycznym podlewaniu (gleba nie musi być cały czas zbyt mokra), są mrozoodporne i poradzą sobie z życiem w donicy i na rabacie.

Wybierz dla roślin stanowisko słoneczne, maksymalnie z częściowym zacienieniem. Jeśli posadzimy je w miejscu zbyt ciemnym, mogą nie zakwitnąć. Jeśli jednak zaprosisz mniszka do swojego ogrodu, nie zakładaj, że pozostanie on tylko tam, gdzie go posadziłeś. Po kwitnieniu tworzą się nasiona z „wypustkami” na końcu łodygi. Są one przenoszone przez wiatr na odległość kilku metrów od rośliny macierzystej i dość łatwo kiełkują. Może się więc okazać, że w przyszłym roku będziesz miał trawnik pełen mniszków.

Jeśli jednak nie przeszkadzają Ci te podobne do słońca żółte kwiaty, które przyciągają szeroką gamę zapylaczy, lub jeśli regularnie przycinasz trawnik, nie musisz się martwić o ich zarastanie. Są jednak niemile widziane na tzw. trawnikach angielskich, gdzie z powodzeniem wypierają trawy. Ponieważ trawy są jednoliścienne, natomiast mniszek jest dwuliścienny, można się go pozbyć stosując selektywny herbicyd.

Uprawa mniszka lekarskiego w doniczce

Mniszki to odporne i wytrzymałe rośliny, które są w stanie żyć niemal wszędzie. Dlatego nie ma problemu, aby rosły nawet w doniczce. Jeśli chcesz ozdobić tymi kwiatami swoje balkonowe donice, masz dwie możliwości. Albo można je wstępnie wyhodować z nasion, które można kupić w sklepach z artykułami ogrodniczymi i na targach hobbystycznych, albo po prostu zebrać je z martwych roślin. Inną opcją jest wykopanie całej rośliny z ziemi i przesadzenie jej do pojemnika. Robi się to jesienią, a na zimę rośliny można zostawić w chłodniejszym, jasnym pomieszczeniu.

Jednak uprawiając w domu w doniczce musimy liczyć się z tym, że roślina będzie miała słabsze liście, mniejsze kwiaty, a niektóre mogą w ogóle nie kwitnąć. Inaczej wygląda sytuacja, gdy donice znajdują się na zewnątrz za oknem, na balkonie lub tarasie. Możemy z nimi posadzić również babki, które nie tylko są równie przydatne, ale również wymagają podobnych warunków do życia.

Uprawa mniszka lekarskiego z nasion

Nasiona mniszka można kupić lub zebrać z kwitnących roślin. W marcu wstępnie wyhodujemy nowe kwiaty. Nasiona wysiewamy bezpośrednio do podłoża, zachowując odstępy 30 centymetrów. Następnie bardzo lekko przykryj je ziemią, która powinna znajdować się tuż pod powierzchnią. Pierwsze liście pojawią się po około 12-15 dniach. W kwietniu rośliny można wyprowadzić na rabaty lub wysiać w tym czasie nasiona bezpośrednio na grządki.

Uprawa mniszka lekarskiego w ogrodzie

Na rabacie w kwietniu sadzi się mniszki lekarskie. Wielkość gąbki to 30×15 cm, ale rośliny będą tolerować mniejsze, ale nie będą miały tyle miejsca na rozwój rozetek liściowych. Można też w kwietniu wysiać nasiona mniszka bezpośrednio na grządkę. Wymagają raczej bardziej suchej gleby i w pełni słonecznego stanowiska. Doskonale nadają się do obramowania rabat bylinowych z astrami, daliami i innymi kwiatami ozdobnymi, z którymi również dzielą wymagania pokarmowe.

Jeśli chodzi o ich uprawę w ogrodzie, należy zadbać o rozrzucenie nasion po działce. Jak wspomniano powyżej, po kwitnieniu mniszek przy pomocy wiatru roznosi swoje nasiona po całym otoczeniu, a Twój trawnik w ciągu kilku lat może zamienić się w żółtą łąkę. To świetna wiadomość dla zapylaczy, ale jeśli zależy nam na zielonym, miękkim „dywanie”, najlepiej usunąć kwiatostany, gdy tylko zaczną kwitnąć.

Przy wyborze siedliska zastanów się jednak, do czego chcesz wykorzystać rośliny – jeśli chcesz zbierać głównie liście na sałatkę, lepiej posadzić je w cieniu, a nie w ich ulubionym słońcu. To właśnie ekspozycja na promienie słoneczne może spowodować, że liście staną się gorzkie. W cieniu gorycz jest minimalna, a jeśli przed zbiorem przykryjemy rośliny na kilka dni np. ciemną tkaniną, liście będą nawet słodkie i bardzo smaczne.

Jak sadzić mniszka lekarskiego

Mniszek sadzi się jak każda inna pospolita roślina. Jeśli mamy wcześniej wyhodowane sadzonki lub roślinę wykopaną z innego miejsca, po prostu wykopujemy dla niej dołek. Musi być na tyle duża, aby pomieścić całą bryłę korzeniową. Następnie umieść w nim roślinę i część oryginalnej gleby, a system korzeniowy przykryj substratem tak, aby znalazł się całkowicie pod powierzchnią. Mniszek przyjmie się bardzo szybko i nie trzeba się martwić, że umrze w wyniku przesadzania.

Nawożenie mniszka lekarskiego

Roślina wcale nie jest wymagająca w uprawie i nie wymaga prawie żadnej pielęgnacji. Jeśli jednak zależy nam na dużych kwiatach i wysokich łodygach z dużą rozetą liści, możemy ją nawozić. Konkretnie zastosowany nawóz zależy od tego, do czego chcemy wykorzystać daną roślinę. Jeśli mniszek w Twoim ogrodzie jest tylko ozdobny, możesz zastosować dowolny nawóz do roślin kwitnących. Jeśli jednak chcesz zebrać kwiat lub liść do spożycia, nawoź tylko nawozem organicznym (na przykład do ziół). Można też przed sadzeniem wymieszać podłoże z kompostem, co zapewni odpowiednią podaż składników odżywczych.

Rozmnażanie mniszka lekarskiego

Rozmnażanie odbywa się wyłącznie przez nasiona. Można je kupić albo zebrać z kwiatów. Zaletą zakupionych nasion jest to, że są to wyhodowane odmiany, a nie mieszańce występujące na łąkach i w naturze. Mniszek lekarski jako taki jest zbiorczą nazwą dla bardzo dużej liczby specyficznych gatunków, które są nierozróżnialne gołym okiem (do ich identyfikacji potrzebny jest test DNA) i które lubią się ze sobą hybrydyzować.

Kupione nasiona wyrosną wtedy na dokładnie taki typ rośliny, jakiego oczekujesz. Dodatkowo będzie bardziej żywotna i prawdopodobnie większa. W poprzednich rozdziałach przedstawiliśmy już, jak siać nasiona.

 Kwitnący mniszek

Kwiaty tej rośliny są zdecydowanie nie do przeoczenia i rozpozna je każde małe dziecko. Można je spotkać wszędzie w stanie dzikim, a w porze kwitnienia całe trawniki i łąki świecą żółtym kolorem ich kwiatów. Mniszek jest bardzo ważną rośliną dla pszczół. Jej efektowne, nasycone nektarem kwiaty przyciągają wszystkie zapylacze, w tym pszczoły.

Kwiaty pojawiają się od kwietnia do czerwca, a w cieplejszych latach mogą zakwitnąć ponownie jesienią. Wyrastają na końcu łodyg w postaci gron kwiatowych, które składają się z pojedynczych drobnych kwiatów. Po kwitnieniu na kwiatostanie pojawiają się drobne niełupki wyposażone w owłosioną wiechę, która służy do przenoszenia nasion na inne miejsca, a następnie ich rozsiewania.

Jak ciąć mniszka lekarskiego

Mniszków uprawianych normalnie jako rośliny ozdobne nie przycina się, bo nie ma takiej potrzeby. Istnieją jednak dwa przypadki, w których możemy przyciąć roślinę. Pierwszym z nich jest zbiór liści i kwiatów. Można to zrobić w każdej chwili, jednak przed cięciem warto poczekać na słoneczną pogodę. Liście zbiera się, gdy są młode, ale wystarczająco duże i potrzebne są tylko zwykłe nożyczki. Są też łatwe do skubania.

Można też zbierać korzeń, jak w przypadku np. chrzanu czy naparstnicy. Najlepiej jest to robić wiosną, ale dobrze jest zbierać później. Korzenie zawierają wiele substancji aktywnych i są wykorzystywane do produkcji herbatek leczniczych. Zbiór odbywa się poprzez wydrążenie rośliny z ziemi i ostrożne odcięcie grubego korzenia głównego tak, aby na mniszku pozostało jeszcze jego trochę. Roślinę można następnie włożyć z powrotem do ziemi i zazwyczaj ponownie się ukorzeni.

Jak suszyć mniszka lekarskiego

Suszyć można praktycznie wszystkie części rośliny – kwiaty, liście i korzeń. Liście suszyć cienkimi warstwami, rozłożyć obok siebie tak, aby nie zachodziły na siebie. W tym celu należy użyć suszarki do owoców lub piekarnika, ponieważ materiał musi być suszony dość szybko i bez bezpośredniego światła słonecznego. Prawidłowo wysuszone liście powinny zachować swój pierwotny kolor.

Przed suszeniem korzenie kroimy na cienkie plasterki i postępujemy tak samo jak w przypadku liści. Natomiast dla korzeni wolniejsze suszenie w dobrze wentylowanym, zacienionym miejscu nie stanowi problemu. Następnie zioło przechowuje się najlepiej w szklanym pojemniku, szczelnie zamkniętym, w ciemnym i suchym miejscu. Przechowywana w ten sposób, będzie trwała dość długo. Można z niego zrobić herbatę lub maści.

Mniszek lekarski

Gatunki mniszka

Rodzaj mniszka lekarskiego zawiera niezliczoną ilość gatunków, których nie można wyodrębnić botanicznie, gdyż często są to różne mieszańce; technicznie taki takson nazwalibyśmy „krytycznym”. Niemniej jednak, gdybyśmy mieli dokonać podziału, moglibyśmy mówić o następujących gatunkach występujących w Polsce:

• mniszek lekarski
• mniszek alpejski
• mniszek wątrobowy
• mniszek języczkozębny
• mniszek pośredniczący
• mniszek płodny

W literaturze podawanych jest jednak znacznie więcej gatunków. Możemy wymienić np. mniszek bawarski, mniszek bagienny, mniszek besarabski, taraxacum indigenum, kropłomierzowy, mniszek lśniący, mniszek holenderski, mniszek olbrzymi, taraxacum serotinum itd. Wszystkie mają jednak jedną wspólną cechę – wyglądają niemal identycznie i dla laika są zazwyczaj nie do odróżnienia.

Działanie mniszka

Mniszek to bardzo cenne zioło lecznicze, które naprawdę może pomóc w różnych dolegliwościach zdrowotnych. Ich działanie wpływa na niemal każdy organ w organizmie, można je spożywać wewnętrznie i stosować zewnętrznie. Do czego więc dokładnie można wykorzystać to zioło?

• zapalenie wątroby i marskość wątroby
• zaburzenia żołądkowe, poprawa trawienia i wspieranie wydzielania soków żołądkowych, brak apetytu
• zaparcia i inne zaburzenia trawienia lub metabolizmu
• cukrzyca
• choroby śledziony, trzustki i pęcherzyka żółciowego
• podagra
• zatrzymanie wody w organizmie (diuretyczny)
• detoksykacja organizmu
• zapobieganie nowotworom, zwłaszcza czerniakowi skóry
• zwiększenie produkcji nasienia u mężczyzn

Wśród zastosowań zewnętrznych możemy wymienić na przykład stosowanie w różnych problemach skórnych, takich jak egzema, łuszczyca, trądzik, brodawki, pryszcze, pęcherze czy ukąszenia owadów. Stosuje się go również zewnętrznie przy reumatyzmie, obrzękach, stanach zapalnych i żylakach.

Są jednak grupy osób, które powinny unikać przyjmowania mniszka lekarskiego. Należą do nich przede wszystkim kobiety w ciąży; choć nie jest znany poważny wpływ na ten stan, jak w przypadku szałwii, to i tak powinny one traktować zioło z dużą ostrożnością. Kobiety powinny również unikać spożywania części tego zioła podczas karmienia piersią. Chociaż zawarte substancje nie szkodzą dziecku, to mleko staje się gorzkie i niesmaczne dla niemowlęcia. Mniszka nie powinny też przyjmować osoby z ostrym zapaleniem pęcherzyka żółciowego, niedrożnością dróg żółciowych i jelit.

Do czego stosować mniszek

• przygotowanie herbat i wywarów
• uzdrawianie i medycyna ludowa
• przygotowanie miodu z mniszka lekarskiego
• zastosowanie w gastronomiii

Przezimowanie mniszka lekarskiego

Ziele pochodzi z naszego środowiska, dlatego jest przystosowane do zimowania w tutejszych warunkach. Przed nadejściem zimy nie trzeba o nią dbać inaczej. Jedyne co można zrobić to po prostu skosić lub odciąć całą część nadziemną. Korzenie są całkowicie mrozoodporne, a mniszki odrosną na wiosnę jak co roku. Rośliny nie muszą być niczym przykryte itp. Jeśli uprawiasz zioła w doniczkach lub skrzynkach, możesz zostawić je także na zewnątrz – nie ma potrzeby wnoszenia ich do środka, to raczej im zaszkodzi.

Mniszek w kuchni

Miód z mniszka

Oczywiście miód mniszkowy nie jest miodem w prawdziwym tego słowa znaczeniu, ale smakuje i wygląda podobnie, a do tego jest bardzo zdrowy. Do jego wykonania potrzebujesz około 500 kwiatów mniszka lekarskiego, 2 kg cukru kryształu, dwie cytryny i dwa litry wody. Najpierw umyj kwiaty pod bieżącą wodą. Następnie przełóż je do dużego garnka i zalej wodą. Umyte cytryny pokroić w krągłości i dodać do mniszka lekarskiego.

Pozwól mieszance gotować się przez co najmniej 15 minut. Po tym czasie odstawić i pozostawić do zaparzenia na kolejne 24 godziny. Następnego dnia przecedzić przez ściereczkę i ponownie doprowadzić do wrzenia, tym razem dodając do płynu więcej cukru. Następnie mieszaninę gotuje się przez około półtorej godziny – miód należy odcedzić. Gotowy miód podziel do czystych słoików i jeszcze gorący odwróć do góry dnem.

Herbata z mniszka lekarskiego na oczyszczenie organizmu

Aby przygotować herbatkę detoksykującą, która pozbędzie się z organizmu wolnych rodników i oczyści narządy, będziemy potrzebować 2 łyżki suszonego mniszka lekarskiego (kwiaty, liście i korzenie), łyżkę suszonych owoców róży ciętej, łyżkę suszonych liści pokrzywy, łyżkę suszonych liści mięty, a na koniec łyżkę suszonych kwiatów nagietka. Wymieszaj zioła i przechowuj w szczelnym słoiku do wykorzystania w przyszłości.

Z dwóch łyżeczek tej mieszanki przygotuj herbatę. Zalej je 250 ml gorącej wody i pozostaw do zaparzenia na 5-10 minut. Następnie odcedzić wywar i pić go około dwa razy dziennie przez dwa tygodnie.

Choroby mniszka lekarskiego

Niewątpliwą zaletą uprawy mniszka w rabatach ozdobnych lub ziołowych jest to, że jest on praktycznie wolny od szkodników i chorób. To właśnie ich odporność sprawia, że są tak udanym chwastem, który rozwija się praktycznie wszędzie. Ta cecha zainspirowała również naukowców, którzy hodują mniszki o większej produkcji lateksu. Mają one zastąpić drzewa kauczukowe, które są bardzo podatne na uszkodzenia przez szkodniki i choroby.